Trudności emocjonalne w okresie dorastania mogą przyjmować bardzo różne formy. Jedną z najbardziej niepokojących jest samookaleczanie, czyli zachowanie, które często jest drastycznym, aczkolwiek cichym wołaniem o pomoc.
Dla rodzica odkrycie, że jego dziecko zadaje sobie ból, jest doświadczeniem niezwykle bolesnym i paraliżującym. Jednak najważniejsze w tej sytuacji jest to, by nie pozostawać samemu, bo wsparcie i odpowiednia pomoc są możliwe i skuteczne.
Czym jest samookaleczanie?
Samookaleczenia to jedna z form zachowań autoagresywnych, które mogą występować u nastolatków doświadczających bardzo silnych napięć emocjonalnych. Zazwyczaj nie chodzi tu o chęć odebrania sobie życia, lecz o próbę rozładowania cierpienia psychicznego poprzez fizyczny ból. Najczęściej są to powierzchowne skaleczenia lub zadrapania wykonywane narzędziami ostrymi, choć mogą dotyczyć również przedmiotów pozornie bezpiecznych.
Dla młodego człowieka samouszkodzenie staje się chwilowym sposobem na uzyskanie ulgi, jednak z czasem prowadzi do błędnego koła cierpienia, wstydu i izolacji. Nastolatek często ukrywa swoje zachowania, bardzo bojąc się reakcji otoczenia, przez co problem może trwać miesiącami niezauważony.
Dlaczego nastolatki się samookaleczają?
Powody są złożone i zawsze indywidualne. Najczęściej samouszkodzenia pojawiają się, gdy młoda osoba:
- przeżywa silny stres, smutek lub złość, których nie potrafi wyrazić słowami
- doświadcza poczucia braku akceptacji, odrzucenia lub samotności
- zmaga się z niską samooceną, poczuciem winy lub bezradnością
- mierzy się z trudnymi relacjami rodzinnymi, rówieśniczymi lub przemocą psychiczną
Dla wielu nastolatków ból fizyczny staje się sposobem na odzyskanie kontroli nad emocjami, których nie potrafią inaczej nazwać czy przeżyć. Niestety, taka forma radzenia sobie tylko pogłębia problemy i zwiększa ryzyko dalszych kryzysów psychicznych.
Jak rodzic może rozpoznać problem?
Zachowania autodestrukcyjne często są skrzętnie ukrywane. Rodzic może jednak zwrócić uwagę na sygnały ostrzegawcze, takie jak:
- noszenie długich rękawów nawet w upalne dni
- unikanie wspólnych kąpieli, basenu, przebierania się przy innych
- pojawianie się niejasnych zranień lub zadrapań
- izolowanie się od bliskich, spadek nastroju, drażliwość lub apatia
Jak rozmawiać z dzieckiem o samookaleczeniach?
Najważniejsze jest, by rozmowa nie była przesłuchaniem ani oceną.
Zamiast „Dlaczego to zrobiłeś?”, lepiej powiedzieć:
„Widzę, że bardzo cierpisz. Chcę Ci pomóc, porozmawiajmy o tym.”
Kluczowe są: spokój, empatia i akceptacja. Rodzic powinien dać nastolatkowi przestrzeń, by opowiedział o swoich uczuciach, nawet jeśli nie rozumie ich w pełni. Unikajmy kar, szantażu emocjonalnego czy prób wymuszenia natychmiastowej zmiany. To moment na budowanie zaufania, a nie na krytykę, która może przynieść więcej szkody niż pożytku.
Kiedy należy szukać pomocy?
NATYCHMIAST, jeśli zachowania samookaleczające są częste, intensywne, lub jeśli pojawiły się myśli samobójcze lub plany. Również wtedy, gdy rodzic czuje się bezradny i nie potrafi samodzielnie opanować sytuacji emocjonalnej dziecka.
Nie warto czekać „aż samo minie”. Wczesna reakcja może zapobiec pogłębieniu się problemu i znacząco zwiększyć szanse na skuteczną pomoc.
Gdzie i jakiej pomocy szukać?
Pierwszym krokiem powinno być skonsultowanie się z psychologiem lub psychoterapeutą dziecięco‑młodzieżowym. Specjalista pomoże zrozumieć przyczyny zachowań, ocenić poziom zagrożenia oraz zaproponuje właściwą formę wsparcia. W sytuacjach nagłych, gdy istnieje ryzyko poważnego samouszkodzenia lub życia dziecka, należy niezwłocznie udać się na izbę przyjęć lub SOR.
Skuteczne formy pomocy to m.in.:
- terapia psychologiczna - indywidualna praca z emocjami i nauka alternatywnych sposobów radzenia sobie z napięciem
- psychoterapia poznawczo‑behawioralna (CBT) - uczy rozpoznawania myśli i wzorców zachowań prowadzących do autoagresji
- psychoterapia psychodynamiczna - pomaga dotrzeć do źródeł cierpienia i budować zdrową relację z samym sobą
Warto również, aby rodzic skorzystał z pomocy psychologicznej i to nie tylko dla wsparcia emocjonalnego, ale także po to, by nauczyć się skutecznych sposobów reagowania w sytuacjach kryzysowych.
Wspólna droga ku zdrowiu
Proces wychodzenia z samookaleczania wymaga czasu, cierpliwości i zrozumienia. Kluczowe jest, by dziecko poczuło, że nie jest samo i że jego emocje mają znaczenie. Regularna terapia, wsparcie rodziny oraz otwarta komunikacja znacząco zwiększają szanse na trwałą poprawę i odbudowanie poczucia własnej wartości.
Pomoc w Poradni Butterfly
W Poradni Butterfly zapewniamy specjalistyczną pomoc psychologiczną i psychoterapeutyczną dla nastolatków oraz ich rodzin. Nasi terapeuci z empatią i doświadczeniem pomagają młodym ludziom zrozumieć swoje emocje, znaleźć bezpieczne sposoby radzenia sobie z napięciem i odbudować poczucie bezpieczeństwa.
Zachęcamy również rodziców do skorzystania z bezpłatnych konsultacji, które odbywają się w ostatnie poniedziałki każdego miesiąca . Podejmij pierwszy krok, by wspólnie odnaleźć drogę do zdrowia i spokoju.
